Akademik yükselme sürecinde özellikle doçentlik başvurularında etik ihlal iddiaları sıkça gündeme gelmektedir. Bu yazımızda, doçentlik başvurularında etik ihlal kavramını, etik ihlal türlerini, sürecin nasıl ilerlediğini ve alınan sonuçlara karşı nasıl bir yol izlenebileceğini detaylandırarak ele alacağız.
Doçentlik Başvurularında Etik İhlal Nedir?
Doçentlik başvuru süreci, adayların bilimsel çalışmalarının çeşitli açılardan incelendiği bir dizi aşamadan oluşur. Bu aşamalardan biri ve belki de en önemlisi etik inceleme sürecidir. Doçentlik başvurularını değerlendiren Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı (ÜAK), süreçte Üniversitelerarası Kurul Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesini esas alır. İlgili yönergede düzenlenen hükümler, her tür bilimsel araştırma ve çalışmalarda gerçekleştirilen yayın etiği sorunlarını, ve etik ihlalleri kapsamakta olup doçentlik başvurularında da adayların bilimsel araştırma ve yayınlarının etik kurallara uygunluğunu değerlendirmek için kullanılmaktadır.
Etik ihlal, bilimsel araştırma ve yayın süreçlerinde dürüstlük, güvenilirlik ve akademik bütünlüğü ihlal eden davranışlar olarak tanımlanır. Bu tür ihlaller, akademik camiada güven kaybına yol açmakla bilimsel çalışmalara harcanan maddi manevi emeğin zarara uğramasına, bilim camiası içinde bilimsel itimadın yok edilmesine ve bunun neticesinde bilimin ilerlemesinin geciktirilerek toplumun zarara uğratılmasına sebep olmaktadır. Bu durum da açıkça akademinin felsefesine ve bilime duyulan güven prensibine aykırıdır. Buna sebep olan birtakım ihlal türlerine değinmek gerekirse;
Doçentlik Başvurularında Etik İhlal Türleri
ÜAK Yönergesi'ne göre, doçentlik başvurularında etik ihlal kapsamına giren davranışlar şunlardır:
- İntihal: Başkalarına ait fikirleri, yöntemleri, verileri veya eserleri atıf yapmadan kendi eseri gibi göstermek.
- Sahtecilik: Gerçekte var olmayan veya değiştirilmiş verileri kullanmak.
- Çarpıtma: Araştırma verilerini tahrif etmek veya çıkarlar doğrultusunda sonuçları şekillendirmek.
- Tekrar Yayım: Aynı çalışmayı farklı akademik atama ve yükseltmelerde ayrı eserler gibi sunmak.
- Haksız Yazarlık: Aktif katkısı olmayan kişileri yazar olarak eklemek veya katkısı olanları hariç bırakmak.
- Diğer Etik İhlaller: Hasta haklarına saygısızlık, gizli bilgilerin izinsiz paylaşılması, destek veren kurum ve kuruluşları belirtmemek gibi davranışları içerir.
Etik İhlal Sayılmayan Durumlar
Bilimsel bilginin evrensel olarak kabul gören unsurları (matematiksel teoremler, bilimsel ilkeler vb.) etik ihlal kapsamına girmediği gibi başkaca etik ihlal kapsamına girmeyen davranışlar hem ÜAK’ın hem yargının kararlarıyla tespit edilebilmektedir.
Etik İncelemenin Süreci
Doçentlik başvurularının etik ihlal incelemesi, önemi ve mevzuat hükmü itibariyle jüri ataması sonrası başvuru dosyasının incelenmeye başladığı ilk aşamada yapılmaktadır. Adayın başvuru dosyasında yer alan tüm çalışmalar, ilgili alandan seçilen jüri üyeleri tarafından incelenerek etik ihlal değerlendirmesi yapılmaktadır. Jüri üyelerinden biri tarafından yönergeye göre adayın çalışmalarında yahut başvuru dosyasına ilişkin herhangi bir etik ihlal iddiası varsa başvuru süreci durdurulur ve dosya, ÜAK bünyesindeki etik komisyonlara gönderilir.
Etik Komisyonlar ve İnceleme Süreci
ÜAK, etik inceleme için üç farklı alan komisyonu oluşturur:
- Sosyal ve Beşerî Bilimler ile Güzel Sanatlar
- Sağlık ve Spor Bilimleri
- Fen ve Mühendislik Bilimleri
Her komisyon, profesör unvanına sahip yedi üyeden oluşur ve en az beş üyenin katılımıyla karar alır. İnceleme sürecinde komisyon, gerekirse dosyayı uzman veya bilirkişilere yönlendirebilmektedir. Bu durumda etik ihlal incelemesi daha uzun zaman dilimine yayılacaktır.
Savunma istem süreci:
- Adaydan savunma talep edilir ve iddialara yönelik savunma yapmak için savunma istem yazısının tebliğinden itibaren 15 gün süre tanınır.
- Savunma ilgili etik komisyona sunulmazsa değerlendirme savunma olmadan yapılacak olup bununla ilgili sorumluluk adaya ait olacaktır. Bu nedenle her halükârda teknik ve hukuki bir savunma verilmesi hak kaybı yaşamamak adına önemlidir.
- Komisyon, nihai kararını bilirkişi raporları (gerekli görülmüş ise) ve varsa adayın savunması doğrultusunda alır.
Karar Süreci ve İtiraz
Komisyonun verdiği nihai karar şu şekilde sonuçlanabilir:
- Etik ihlal olmadığı kararı: Adayın başvurusu kaldığı yerden devam eder.
- Etik ihlal kararı: Adayın başvurusu iptal edilir.
- Bazı iddialar bakımından etik ihlal kararı,bazı iddialar bakımından etik ihlal olmadığı kararı: Adayın başvurusu yine iptal edilir.
Olumsuz karar durumunda, aday 60 gün içinde idari yargıya dava açabilir.
Etik İncelemelerde Zamanaşımı
Bazı etik ihlallerde (örneğin intihal) zamanaşımı uygulanmazken, diğer ihlallerde:
- Eylemden itibaren 10 yıl içinde inceleme yapılmalıdır.
- Eylemin öğrenilmesinden itibaren 2 yıl içinde inceleme başlatılmalıdır.
Tekrar yayımlanan veya akademik atama/yükseltmelerde kullanılan eserlerde zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar.
Sonuç
Etik inceleme süreçleri, akademik kariyer açısından büyük öneme sahiptir. Adayların haklarını korumak ve etik iddialara karşı etkin bir savunma yapmak için hukuki destek almaları önemlidir. Güven Hukuk ve Danışmanlık olarak bu alanda uzman ekibimizle adayların yanında olmaya devam ediyoruz. Etik ihlal süreçlerine dair sorularınız için bizimle iletişime geçebilirsiniz.